Sinds 2015 bracht de NBS i.s.m. de provincie Limburg reeds twee boekwerken uit om eindelijk het fruitpatrimonium van de provincie Limburg te beschrijven: Deel I: Peren en Deel II: Appels. Kersen, pruimen, perziken … zijn voorbehouden voor een volgende uitgave. Alvast iets om naar uit te kijken.
Hoogstamfruitbomen in Limburg - Deel 1: Peren
‘Hoogstamfruitbomen in Limburg - Deel 1: Peren’ is een 172 pagina’s tellende uitgave, in volkleurendruk met 84 vruchtbeschrijvingen, de geschiedenis van de perenteelt in Limburg, een leidraad voor het aanplanten en onderhouden van een hoogstamboomgaard, verwerkingsmogelijkheden voor peren, ... Het boek werd gedrukt op mat satijnpapier, netjes ingebonden op het formaat 23 bij 20,50 cm.
De inhoud bestaat uit vier grote blokken:
1. Geschiedenis van de perenteelt
In dit deel blikken we terug naar het verleden. Hoe de peren in onze streken terecht kwamen en zich ontwikkelden tot een ware cultuur in de hoogstamboomgaarden, maar tevens als grote leibomen aan de gevels van de oude 'winningen'. Talrijk waren de variëteiten die voor allerlei verwerkingsmogelijkheden gebruikt werden. Een korte schets van het leven van de boerengezinnen met hun vee en fruitbomen neemt ons mee naar oude tradities en gebruiken. Peren konden mensen van alle standen bekoren, talrijk waren de kruisers en zaaiers, fruitteeltkundigen en pomologen die mee aan de wieg stonden van zo vele perenvariëteiten die ons landje wereldkundig heeft gemaakt. Naast de historische namen die we in dit verband zeker moeten vernoemen, zijn we in dit werk ook erkentelijk geweest voor de lesgevers, voorlichters, onderzoekers en vooruitstrevende telers die de perenteelt in Haspengouw mee hielpen ontwikkelen tot een belangrijke economische sector. Een speciale aandacht krijgen de Limburgse fruitkundigen die reeds ten tijde van de hoogstamteelt de pioniers waren en hun kennis met veel passie doorgaven. De fruitcultuur in Limburg heeft een hele evolutie doorgemaakt en dit met een duidelijk onderscheid tussen de verschillende geografische regio's van de provincie. Zo wordt er ingegaan op de ontwikkelingen in de Kempen, de Haspengouwse Leemstreek, Voeren en de Maasvallei.
2. Hoogstampeervariëteiten in Limburg vroeger en nu
Dit boek heeft als hoofddoel om de lezer te laten kennis maken met de rijke fruitcultuur van de provincie Limburg. Vooral de vele en diverse variëteiten verdienen onze aandacht. Sommigen kenden een regionale of zelfs een internationale verspreiding, maar vele andere kwamen enkel zeer lokaal voor. Van 84 perenvariëteiten vonden we nog voldoende historische bronnen terug om ze te bespreken in dit naslagwerk. We konden een volledige pomologische beschrijving geven van 63 variëteiten omdat de NBS hiervan nog enthout heeft kunnen verzamelen en productieve bomen heeft in haar collecties. Van iedere variëteit worden synoniemen, herkomst, boom-, vrucht- en typische soortkenmerken weergegeven, alsook de productiviteit, gevoeligheden, rijptijd, gebruik, bestuiving, ... Dit alles geflankeerd door afbeeldingen van vruchten, getekende doorsneden en soms een beeld van de boom zelf. Van 21 anderen, nog 'gezochte' variëteiten hebben we nog wel historische bronnen of referenties, dikwijls nog enkele oude foto's of litho's, maar missen we vandaag de vitaal groeiende bomen om een goede beschrijving te kunnen maken van hun groei en productie. Het gaat hier veelal over de typische stroopperen en lokale eigenheden van de jaren 1900 tot 1945, waarvan de misschien laatste exemplaren verdwenen zijn, vooraleer ze verder vermeerderd konden worden... Omtrent de nog gezochte variëteiten verwachten we van u lezer, de nodige ruggensteun. Wil u ons zoveel mogelijk eventuele standplaatsen, gegevens van de variëteiten zelf, hun herkomst, oude getuigenissen, enzovoort bezorgen. Kortom, ieder klein detail kan bij onze zoektocht belangrijk zijn.
3. Peren proeven en verwerken
We kunnen niet over de Limburgse hoogstamperen spreken, zonder de typische ver-werking tot stroop te belichten. Deze oude traditie wordt vandaag nog slechts op enkele plaatsen in Limburg als ambachtelijke activiteit in ere gehouden, maar was tijdens de eerste helft van vorige eeuw eerst een ambachtelijke en later een belangrijke semi-industriële sector in Haspengouw. Duizenden tonnen peren vonden hun bestemming in de stroopketels van de ‘paenhuyzen’ en de stroopfabrieken.
4. Aanplant en beheer van hoogstamboomgaarden
We wensten dit naslagwerk ook dienstig maken voor de liefhebber die zijn steentje wil bijdragen aan het behoud van onze historische perenvariëteiten of meer wil weten omtrent de variëteitenkeuze, de aanplant, snoei, verzorging ... van de perenbomen in eigen tuin of boomgaard. Aan al deze aspecten wordt voldoende aandacht besteed om een goed idee te krijgen wat het beheer van een hoogstam aanplanting inhoudt. In het bijzonder wordt nog ingegaan op het oogsten en bewaren van de vruchten en op de voornaamste ziekten en plagen die we in een hoogstam perenboomgaard kunnen aantreffen. Tot slot merken we op dat "het biotoop dat boomgaard heet" in bijna alle gevallen zelf zorgt voor een goed ecologisch evenwicht, zodat menselijk ingrijpen nauwelijks of niet nodig is om mooi, gezond en lekker fruit te kunnen oogsten. Deze inhoud, samen met een uitgebreide bibliografie en een lijst met nuttige contacten, wil niet alleen een historisch overzicht en een interessante gegevensbank bieden,
maar wil iedereen met een hart voor fruit, aanzetten om zelf ook actief mee te werken aan het behoud van dit levend erfgoed.
Hoogstamfruitbomen in Limburg - Deel 2: Appels
Met dit werk richten we ons op alle lezers die interesse tonen in de fruitteelt, hoe die floreerde en evolueerde tot het moderne fruitteeltbedrijf van vandaag. Het boek start met een blik naar de geschiedenis van de appelteelt, de fruitstreken in Limburg en een overzicht van de pomologen en fruitdeskundigen, met hun publicaties.
De hoofdbrok wordt gevormd door het hoofdstuk Hoogstamappelvariëteiten in Limburg vroeger en nu. Van meer dan honderd appelvariëteiten worden de kenmerken van vrucht en boom beschreven, samen met specifieke eigenheden of gebruiksmogelijkheden. Van een aantal appelvariëteiten die vroeger in de Limburgse boomgaarden voorkwamen, beschikt de Boomgaardenstichting over te weinig gegevens of zijn
er geen bomen meer in hun collecties aanwezig. In het deel over ‘Gezochte variëteiten’ geven we de beschikbare info weer en doen we een oproep aan de lezers om ons op de hoogte te brengen van de standplaatsen waar eventueel nog oudere bomen kunnen beoordeeld worden.
Onze voorouders waren creatief in het bewaren en verwerken van fruit. Een doel voor iedere appelvariëteit was hun slogan. Enkele specifieke gebruiken kunnen we in de kijker zetten, zoals bv. inkuilen, drogen, sap en cider maken of verwerken in gerechten en gebak. Voor de stroopstokerijen in Voeren en voor het maken van diksap als zoetmiddel werden specifieke appelvariëteiten benut. De liefhebbers van boomgaard of fruittuin
kunnen heel wat nuttige informatieputten uit de hoofdstukken ‘Aanplant en beheer van hoogstamboomgaarden’ en ‘De hoogstamboomgaard, een ecosysteem in evenwicht’. In dit deel gaan we dieper in over het evenwicht dat ontstaat in onbehandelde boomgaarden of fruittuinen tussen de belagers en de nuttigen, zodat menselijk ingrijpen in de gewasbescherming nauwelijks of niet nodig is. De biodiversiteit en de grote verscheidenheid aan soorten en variëteiten in een boomgaard zijn hierbij essentieel.
We eindigen de publicatie met een beknopt overzicht van de relicten aan grotere hoogstamboomgaarden die ons in Limburg nog resten, samen met een verklarende woordenlijst, nuttige contacten en de bibliografie.
Deze unieke uitgave is zowel voor de doorsnee Limburger als voor iedere fruitliefhebber of enthousiaste behoeder van ons erfgoed een absolute aanrader. Het werd een nagenoeg 300 pagina’s tellende publicatie op mat satijn papier, netjes ingebonden in het handige formaat van 23 bij 20,5 cm.
Beide werken zijn te verkrijgen in onze winkel.